فرایند رشد کارکردهای آهنگ گفتار در کودکان پیش از دبستان فارسی زبان

الف: موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف): آهنگ گفتار خصوصیتی زبرزنجیری است که در ساختار گفتار، انتقال نظر و معنای گوینده نقش بسزایی دارد. در واقع مشخصه های نوایی، از جمله آهنگ در ایجاد ارتباط و انتقال معنی به قدری حائز اهمیت هستند که حذف آنها می تواند به نوعی باعث اختلال در درک و یا انتقال مفهوم واقعی پیام گردد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی رشد تولیدی آهنگ گفتار در کودکان پیش از دبستان به عنوان یکی از جنبه های زبان آموزی کودک است. تاکنون، کارکردهای مختلفی برای آهنگ گفتار درنظرگرفته شده است. ولز (2006) کارکردهای نگرشی، دستوری، تأکیدی، گفتمانی، روانشناختی و شاخص را برای آهنگ گفتار در زبان انگلیسی معرفی و آنها را در قالب سه نوع انتخاب عمده نواخت، نواختار و نواختبری مطرح نموده است. با توجه به اینکه در زبان فارسی درخصوص رشد آهنگ کلام در کودکان مطالعات چندانی صورت نگرفته است، نگارنده در این پژوهش بر آن است تا کارکردهای دستوری، تأکیدی و گفتمانی آهنگ گفتار را به عنوان یکی از جنبه های زبان آموزی کودک مورد بررسی قراردهد. ب: مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش ها و فرضیه ها: بررسی پیشینه مطالعات در زمینه آهنگ کلام در کودکان نشان می دهد که اکثر پژوهشگران در خصوص وجود یک یا چند الگوی آهنگین در گفتارهای مرحله تک واژه ای و گاهی دو واژه ای کودک اتفاق نظردارند، ولی برخی افراد چون لنبرگ (1967)، بور (1971)، دور (1975) و لاک (1983) آهنگ را مولفه ای بسیار زودهنگام در روند رشد زبانی کودک می دانند و معتقدند آهنگ گفتار در کودکان، حتی پیش از تولید اولین واژه ها، به خوبی مشاهده می شود. در مقابل، افرادی دیگر همچون کراتندن (1985) و کریستال (1986) معتقدند کامل شدن درک و تولید آهنگ را باید در سنین 10 تا 13 سالگی کودک جستجونمود. در خصوص مطالعات محققین ایرانی، تا جایی که نگارنده بررسی نموده است، هیچ یک از مطالعات محققان فارسی زبان به آهنگ گفتار در کودکان اختصاص داده نشده است و تنها یک پایان نامه در این خصوص وجود دارد که به درک آهنگ کلام در کودکان دبستانی فارسی زبان پرداخته و به این نتیجه رسیده است که کودکان تا پیش از ورود به دبستان بخش عمده ای از توانایی درک آهنگ را به دست می آورند، ولی این رشد همچنان ناقص است. در این پژوهش سعی گردید کارکردهای دستوری، تأکیدی و گفتمانی آهنگ گفتار در کودکان دو تا شش سال فارسی زبان در چارچوب نظریه واج شناسی خودواحد-وزنی (لایه ای) آهنگ و بر اساس نظریات ولز (2006) صورت پذیرد. پرسشهایی که نگارنده در این پژوهش در پی پاسخگویی به آنها می باشد: 1- استفاده از کارکرد دستوری آهنگ در تولید گفتار کودکان فارسی زبان دو تا شش سال در چهار گروه سنی با میانگین 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 سال چگونه است؟ 2- استفاده از کارکرد تأکیدی آهنگ در تولید گفتار کودکان فارسی زبان دو تا شش سال در چهار گروه سنی با میانگین 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 سال چگونه است؟ 3- استفاده از کارکرد گفتمانی آهنگ در تولید گفتار کودکان فارسی زبان دو تا شش سال در چهار گروه سنی با میانگین 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 سال چگونه است ؟ فرضیه های پژوهش از این قرارند: 1- کودکان فارسی زبان دو تا شش سال در هر چهار گروه سنی با میانگین 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 سال، از کارکرد دستوری آهنگ در تولید جملات خبری، پرسشی و امری استفاده می کنند. 2- از میان کودکان فارسی زبان دو تا شش سال در چهار گروه سنی با میانگین 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 سال، تنها کودکان سنین بالاتر از کارکرد تأکیدی به منظور برجسته سازی بخشی از کلام که بیشترین اهمیت را در انتقال معنا دارد، استفاده می کنند. 3- از میان کودکان فارسی زبان دو تا شش سال در چهار گروه سنی با میانگین 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 سال، استفاده از کارکرد گفتمانی آهنگ، تنها در گفتار کودکان گروههای سنی بالاتر مشاهده می شود. پ: روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه مورد تحقیق ، نمونه گیری و روش های نمونه گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گرداوری و تجزیه و تحلیل داده ها: مفاهیم بنیادی این پژوهش از این قرارند: برخی مفاهیم مربوط به زبان آموزی کودک، ساخت نوایی و سلسله مراتب نوایی، آهنگ کلام، نقشهای آهنگ و انتخابهای آهنگین گویشوران هنگام سخن گفتن (نواخت، نواختار و نواختبری)، کارکردهای آهنگ گفتار (نگرشی، دستوری، تأکیدی، گفتمانی، روانشناختی و شاخص)، رهیافتهای سطح بنیاد آمریکایی و ترکیبی بریتانیایی، واج شناسی خودواحد-وزنی (لایه ای) و نظام نواخت و فاصله نما. داده های اولیه موجود در پژوهش حاضر، برپایه گفتارهای ضبط شده از 12 کودک دختر تهرانی ساکن شهر جدید هشتگرد در 4 گروه سنی (از هر گروه 3 کودک) با میانگین سنی 4/2، 7/3، 5/4 و 8/5 به دست آمده اند. این کودکان همگی طبیعی بوده و به طبقه اجتماعی متوسط تعلق دارند. هیچ اختلال زبانی خاص یا مشکل گفتاری نداشته و هیچ نشانه ای از گویش یا لهجه خاصی در گفتار آنها به چشم نمی خورد. جهت بررسی کارکردهای دستوری، تأکیدی و گفتمانی آهنگ، داده های گفتاری کودکان از هر گروه سنی درحدود 60 دقیقه توسط گوشیهای تلفن همراه ضبط و الگوهای آهنگین مشاهده شده در داده های هر گروه سنی گزارش شده است. از میان داده های گفتاری کودکان، جملات مربوط به هر کارکرد استخراج و از طریق نرم افزار پرت مورد بررسی قرارگرفته است. سیگنالهایی که توسط نرم افزار پرت از جملات موردنظر حاصل شدند دارای چهار لایه می باشند. بالاترین قسمت (اولین لایه) شکل موجی است و لایه دوم شامل طیف نگاشت ومنحنی زیروبمی است که به صورت خطی افقی روی طیف نگاشت دیده می شود. سومین لایه مربوط به لایه نواخت است که نواختهای مرزنمای افتان (%l) و خیزان (%h) در آن دیده می شوند و لایه آخر، لایه واژه یا لایه املایی است که واژه ها در این لایه با استفاده از علائم الفبای آوانگار بین الملی (ipa) آوانویسی شده اند. ت: یافته های تحقیق: به منظور بررسی کارکردهای دستوری، تأکیدی و گفتمانی آهنگ در کودکان دو تا شش سال فارسی زبان، جملات مربوط به هر کارکرد از داده های به دست آمده، استخراج و توسط نرم افزار تحلیل صوت پرت مورد بررسی قرارگرفتند. ابتدا کارکرد دستوری در هر چهار گروه سنی مورد بررسی قرارگرفت و الگوی زیروبمی مشاهده شده در انواع جملات خبری، پرسشی بله/خیر و پرسشواژه دار و جملات امری گزارش گردید. پس از آن، به کارکرد تأکیدی آهنگ پرداخته شد و استفاده از نواختبری به منظور تأکید بر قسمتی از پیام و انتخاب جایگاه تکیه اصلی در یک عبارت آهنگین، در کودکان هر یک از گروههای سنی به تفکیک مورد بررسی قرارگرفت. در نهایت نیز کارکرد گفتمانی مورد توجه قرارگرفت و در آن نشان داده شد که کودکان در هر یک از گروههای سنی مربوط چگونه به کمک نواختار و نواخت در یک گفتمان شفاهی به مخاطب می فهمانند که آیا مطلبشان به پایان رسیده است و یا اینکه ادامه دارد. در رابطه با کارکرد دستوری آهنگ، نتایج تحلیل ها نشان دادند که کودکان در تمامی گروههای سنی با میانگین سنی 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 در هنگام تولید گفتار از طریق نواخت یا تغییر در الگوی زیروبمی، میان ساختهای مختلف خبری، امری و پرسشی تمایز ایجاد می کنند. آنان جملات خبری و امری را همانند بزرگسالان با آهنگ افتان و نواخت مرزنمای l% و جملات پرسشی بله/خیر را با آهنگ خیزان و نواخت مرزنمای h% تولید می نمایند. گرچه با این تعداد اندک داده قضاوت دشوار است، ولی به نظر می رسد در تولید جملات پرسشی پرسشواژه دار، نوعی تعمیم افراطی در استفاده از الگوی آهنگین در گفتار کودکان در سنین پایینتر به چشم می خورد و با رشد سنی کودک از دو تا شش سال، ظاهراً این تعمیم افراطی کمتر شده و در سن شش سالگی به حداقل می رسد. در رابطه با کارکرد تأکیدی آهنگ، نتایج پژوهش چنین نشان دادند که تمامی کودکان در چهار گروه سنی ذکر شده -حتی کودکان دو تا سه سال- از این کارکرد به وفور در گفتارشان بهره می برند. کودکان، واژه هایی را که در انتقال پیام بیشترین اهمیت را دارند، به عنوان هسته عبارت آهنگین برمی گزینند و از طریق نواختبری آنها را به صورت برجسته و موکد تولید می کنند. درخصوص کارکرد گفتمانی آهنگ، نتایج نشان دادند که این کارکرد در گفتار هر چهار گروه از کودکان - حتی کودکان با میانگین سنی 4/2 سال- مشاهده می شوند. کودکان در تولید ساختهای مرکب به صورت ناخودآگاه از تقطیع کلام (نواختار) و تغییر در سطح زیروبمی (نواخت)، استفاده می کنند تا به مخاطب خود بفهمانند مطلبشان به پایان رسیده است و یا اینکه ادامه دارد. ث: نتیجه گیری و پیشنهادات: نتایج نشان دادند که کودکان در تمامی گروههای سنی با میانگین سنی 4/2، 6/3، 5/4 و 8/5 در هنگام تولید گفتار از هر سه کارکرد دستوری، تأکیدی و گفتمانی آهنگ در گفتارشان بهره می برند. البته اظهار نظر درخصوص تسلط این کودکان در استفاده از این کارکردها نیازمند انجام تحقیقات گسترده تری است. با توجه به اینکه درباره جنبه های رشدی زبانی کودکان در زبان فارسی پژوهشهای بسیار محدودی انجام شده است، در ادامه پیشنهادهایی ارائه می شود که مطالعه و بررسی آنها لازم به نظر می رسد: 1- بررسی الگوهای مختلف آهنگ گفتار در جملات خبری و یا پرسشی در شرایط و بافتهای مختلف زبانی و غیر زبانی به کمک استخراج کلیه صورتهای ممکن از یک پیکره بزرگ. 2- بررسی تغییرات الگوهای آهنگین جملات خبری و یا پرسشی با توجه به تغییر شرایط عاطفی و مقصود گوینده. 3- ایجاد پیکره ای بزرگ از گفتار کودکان دو تا سه سال و بررسی تمامی الگوهای آهنگین جملات پرسشی پرسشواژه دار در این کودکان، به منظور مقایسه آنها با الگوهای آهنگین ساختهای مشابه در گفتار کودکان در سنین بالاتر. 4- بررسی فرایند رشد کارکرد احساسی یا نگرشی گفتار در کودکان دو تا شش سال فارسی زبان. 5- بررسی الگوهای آهنگ در گفتار مرحله دو واژه ای و حتی تک واژه ای کودک. 6- بررسی کارکرد تأکیدی و گفتمانی آهنگ در گفتار کودکان سنین پایینتر از دو سال. 7- مقایسه میزان تسلط کودکان دو تا شش سال در استفاده از هر یک از کارکردهای گفتار بر پایه استخراج داده هایی مشابه از هر گروه سنی